ཁམས་བཅོ་བརྒྱད།

Les dix-huit éléments

En fonction des facultés d’entendement ou du caractère de ses disciples, le Buddha a introduit et exposé le non-soi de l’individu གང་ཟག་གི་བདག་མེད། selon trois approches plus ou moins détaillées : à travers les cinq agrégats ཕུང་པོ་ལྔ།, les douze sources de perception སྐྱེ་མཆེད་བཅུ་གཉིས།, ou les dix-huit éléments. Cette dernière constitue la description la plus détaillée.

De manière générale, les dix-huit éléments recouvrent l’intégralité des phénomènes, permanents et impermanents.

1-6. དམིགས་པ་ཡུལ་གྱི་ཁམས་དྲུག Les six objets en tant que bases :

1. གཟུགས། rūpa/ Forme.

2. སྒྲ། śabda/ Son.

3. དྲི། gandha/ Odeur.

4. རོ། rasa/ Saveur.

5. རེག་བྱ། spraṣtavya/ Toucher.

6. ཆོས། dharma/ Phénomène mental.

Voir l'élément des phénomènes mentaux ཆོས་ཀྱི་ཁམས།.

7-12. རྟེན་དབང་པོའི་ཁམས་དྲུག Les six facultés sensorielles en tant que supports :

7. མིག་གི་ཁམས། cakṣur dhātu/ Elément de l’œil.

8. རྣ་བའི་ཁམས། śrotra dhātu/ Elément de l’oreille.

9. སྣའི་ཁམས། ghrāṇa dhātu/ Elément du nez.

10. ལྕེ་ཁམས། jihvā dhātu/ Elément de la langue.

11. ལུས་ཁམས། kāya dhātu/ Elément du corps.

12. ཡིད་ཁམས། mana dhātu/ Elément de l’esprit, élément du mental.

13-18. བརྟེན་པ་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཁམས་དྲུག Les six consciences qui s'y appuient :

1. མིག་ཤེས། cakṣur vijñāna/ Conscience visuelle.

2. རྣ་ཤེས། śrotra vijñāna/ Conscience auditive.

3. སྣ་ཤེས། ghrāṇa vijñāna/ Conscience olfactive.

4. ལྕེ་ཤེས། jihvā vijñāna/ Conscience gustative.

5. ལུས་ཤེས། kāya vijñāna/ Conscience tactile.

6. ཡིད་ཤེས། mano vijñāna/ Conscience mentale.