ཡིད་དཔྱོད།

Appréciation juste

Elle constitue l’une des sept perceptions བློ་རིག་བདུན།. Dans Le Vocabulaire philosophique, Dagpo Rinpoche la décrit ainsi :

« Il s’agit d’une perception conceptuelle རྟོག་པ། qui, ne reposant ni sur la force de l’expérience, ni sur un raisonnement valide, est dépourvue de certitude ངེས་པ། excluant immédiatement དངོས་སུ། toute exagération སྒྲོ་འདོགས།, et qui saisit son objet véridique de façon nouvelle et catégorique མཐའ་གཅིག་ཏུ།. »

བློ་རིག་བདུན་གྱི་ནང་གསེས། མྱོང་སྟོབས་དང་གཏན་ཚིགས་གང་རུང་ལ་བརྟེན་ནས་དངོས་སུ་སྒྲོ་འདོགས་གཅོད་པའི་ངེས་པ་དང་བྲལ་ཞིང་རང་ཡུལ་བདེན་པ་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་གསར་དུ་ཞེན་པའི་རྟོག་པ་སྟེ། དཔེར་ན། སྒྲ་སྤྱི་ཙམ་གྱིས་ངེས་པ་རྙེད་པའི་ཐོས་བྱུང་གི་བློ་ལྟ་བུ་སྟེ། རྒྱུ་མཚན་མི་ཤེས་བཞིན་དུ་རང་ཡུལ་དོན་མཐུན་དུ་འཛིན་པའི་ཡིད་ཀྱིས་རྣམ་པར་དཔྱོད་པའི་རྟོག་པ་ཐམས་ཅད་དོ། །
Ex. toute sagesse issue de l’étude ཐོས་བྱུང་གི་ཤེས་རབ།, qui n'appréhende son objet qu’à travers une image mentale issue du son སྒྲ་སྤྱི།, comme par exemple la simple pensée que le son est impermanent sans en connaître les raisons, constitue une appréciation juste. De manière plus générale, elles recouvrent toutes les perceptions conceptuelles dont l’analyse est fondée sur un mental qui saisit le sens de son objet sans en connaître véritablement les raisons.

Il est possible d’en distinguer deux ཡིད་དཔྱོད་གཉིས།, trois ཡིད་དཔྱོད་གསུམ། ou cinq genres ཡིད་དཔྱོད་ལྔ།.